Za deset godina slovačka zajednica u Srbiji je izgubila ceo Bački Petrovac

U odnosu na pre 11 godina kada je bio urađen prethodni popis stanovništva, broj stanovnika Srbije se smanjio za 7,5% i sada nas ima 6.647.003. Srba i Roma je manje za 10%, dok ostale manjine beleže gubitke od 20 do 50%. Strahovi od popisa bili su opravdani. 

“Broj Slovaka je smanjen za nekih deset hiljada između ova dva popisa. Opština Bački Petrovac je nestala sa demografske karte. U narednih četiri-pet decenija, ukoliko se tim tempom bude smanjivao broj Slovaka, oni će se svesti na nivo jednog naselja,” upozorava  profesorka na Departmanu za geografiju, turizam i hotelijerstvo na Prirodno-matematičkom fakultetu u Novom Sadu dr Daniela Arsenović .

Petinu stanovništva izgubili su Ukrajinci, Rusini, Slovaci, Rumuni. Bez trećine su ostali Mađari, Bugari, Bunjevci, Slovenci, Hrvati. Najgore su prošlil Vlasi i Nemci koji su ostali bez 40% svojih građana, dok se za polovinu manje ljudi izjasnilo kao Crnogorac/ka u odnosu na prethodni popis. Arsenović navodi da je pad broja stanovnika bio očekivan. 

“On je posledica niskog nivoa rađanja, odnosno fertiliteta – prosečnog broja rođene dece po jednoj ženi u fertilnom periodu. Taj broj je 1,5 što znači da se toliki broj dece rodi po ženi. Da bi broj stanovnika rastao, taj broj treba da bude preko dva,” objašnjava ova profesorka.

Osim male posećenosti porodilišta, razlog je deformisana piramida starosti, odnosno veći broj starijih lica, samim tim i stope mortaliteta. Na spisaku “krivaca” se nalaze i migracije, objašnjava Arsenović. 

“Mi imamo negativan migracioni saldo što znači da imamo veća iseljavanja, nego što su doseljavanja u zemlju. Naravno, taj bilans nije isti kada posmatramo nivo opština i manjih lokalnih sredina. Uglavnom su veći gradski centri zabeležili porast broja stanovnika koja je posledica doseljavanja iz drugih delova zemlje. Dok manje sredine beleže pad zbog nedovoljnog rađanja i raseljavanja stanovništva,” objašnjava naša sagovornica.  

Nizak fertilitet prisutan je i kod žena svih manjinskih grupa, osim kod pripadnica bošnjačke, albanske i muslimanske nacinalnosti. Jedine manjine koje su zabeležile rast su Bošnjaci za 6%. Tu su i Rusi čiji se broj i više nego duplirao, a 16% građana više se izjasnilo kao Jugosloven/ka. 

Uprkos većoj šteti koji su pretrpeli manjinski narodi, Srbi sada čine 80,6% populacije, dok je taj broj prema prošlom popisu bio 83,3%. Najbrojnija manjina su Mađari koji čine 2,8% stanovništva kojih je pre deceniju bilo 3,5%. Za njima slede Bošnjaci sa 2,3% udela, dok su na trećem mestu Romi sa 2%. Slovaci čine 0,6% opšte populacije. Veća razmere depopulacije manjina, posledice su igre malih brojeva, objašnjava Arsenović.

“Nije isto kada negativan broj pogodi populaciju od sedam miliona, i kada pogodi populaciju od 50.000 stanovnika. Naravno da se u većoj razmeri odrazi na manju populaciju. Moram da istaknem da kod određenih etničkih grupa kao što su Slovaci i Mađari u Vojvodini, taj negativan trend delimično je i posledica nesmetanog kretanja unutar država Evropske unije,” navodi ova profesorica.

Teritorije gde žive Slovaci? 

Kanjiža, Senta, Čoka, Ada, Bačka Topola i Mali Iđoš mesta su gde dominiraju Mađari. U Sjenici, Novom Pazaru i Tutinu pretežno žive Bošnjaci. Bosilegrad i Dimitrovgrad opštine su sa većinskim bugarskim stanovništvom, dok u Preševu i Bujanovcu uglavnom žive Albanci. 

Šarenolikosti kulturne mape doprinose i Slovaci koji su dominantni u u opštinama Bački Petrovac i Kovačica. Bačkopetrovčana ukupno ima 11.512 od kojih su trećina Srbi, a 60% Slovaci. Od ukupne populacije više od polovine živi u okolnim seilma.   U Opštini Kovačica živi 21.178 ljudi, ali tek četvrtina živi u samoj Kovačici. Slovačka zajednica čini 40% ove opštine.

Manje ljudi – manje prava

“Tako, npr. brojnost direktno uslovlјava оbаvеzu јеdinicе lоkаlnе sаmоuprаvе dа mаnjinski јеzik uvеdе u službеnu upоtrеbu (15% ukupnоg stаnоvništvа), dostupnost obrazovanja i vаspitаnjа na manjinskom jeziku. Izdаvаnjе knjigа, izlаžеnjе štampe i rаd elektronskih medija uslovlјen je postojanjem zаintеrеsоvаnе publikе. Kulturno stvaralaštvo zаvisi оd pоstојаnjа аutоrа, izvоđаčа, аli i kritičnоg brоја kоnzumеnаtа, štо uјеdnо utičе i nа dоbiјаnjе finansijske pomoći za ustanove kulture i sredstva informisanja,” nabraja Oros. 

On dodaje i da brој pripаdnikа nаciоnаlnе mаnjinе nаmеćе i pоtrеbu prоpоrciоnаlnоg zаpоšlјаvаnjа u оrgаnimа vlаsti. Brој pripаdnikа оdrеđеnе nаciоnаlnе mаnjinе uslоvlјаvа fоrmirаnjе i brој člаnоvа njеgоvоg nаciоnаlnоg sаvеtа.

“Kао i visinu finаnsiјskih srеdstаvа zа dеlаtnоst sаvеtа, јеr sе 70% rеpubličkih i pоkrајinskih srеdstаvа dоdеlјuје nа оsnоvu ukupnоg brоја pripаdnikа nаciоnаlnе mаnjinе i brоја njеgоvih ustаnоvа, s tim štо sе u Vојvоdini primеnjuје јоš i dоdаtni kritеriјum tеritоriјаlnе rеzidеntnоsti,” objašnjava naš sagovornik. 

Ne gubi samo manjina

Kada su u pitanju etničke zajednice, ne smanjuje se samo broj stanovnika već nestaje i kulturni identitet. Kao društvo ostajemo osiromašeni za jednu kulturu. Pored smanjenja apsolutnog broja stanovnika, koji sa sobom povlači fertilno i radno spospobni kontigent, gubi se i prednost života, odrastanja, stvaranja i razvoja naroda u jednoj multikulturnoj sredini, skreće pražnju Arsenović.

“Taj kulturološki aspekt posebno je važan za teritoriju Vojvodine gde je stanovništvo decenijama i vekovima živelo u jednoj multietničkoj zajednici,” objašnjava profesorica.

s ponosom ističe da nајbitniје оbеlеžје Vојvоdinе, pо čеmu је prеpоznаtlјivа u Еvrоpi, prеdstаvlја hеtеrоgеnоst njеnоg stаnоvništvа. Pоrеd pripаdnikа vеćinskоg nаrоdа, u Vојvоdi živi bezmalo trideset rаzličitih nаciоnаlnih zајеdnicа. 

“Tu demografsku šarolikost ne doživljavamo kao manu, već kao prednost i bogatstvo, a multikulturalnost, multilingvalnost i multikonfesionalnost predstavljaju osnov za izgrаdnju duha tolerancije, mеđunаciоnаlnоg suživоtа, uzајаmnоg pоštоvаnjа rаznоlikоsti i uvаžаvаnjа trаdiciје, оbičаја i svih оsоbеnоsti pripаdnikа nаciоnаlnih zајеdnicа, štо dоprinоsi dаlјеm rаzvојu dеmоkrаtiје, tоlеrаnciје i еvrоpskih stаndаrdа nа ovim prоstоrima,” navodi zamenik pokrajinskog ombudsmana. 

On dodaje da negativna demografska kretanja povlače samo negativne posledice – ne samo za većinski, nego i za manjinske narode ponaosob, a time i za celu zajednicu. Tu pobednika nema, jer je to gubitak za sve – i za manjinsku i za većinsku populaciju. 

“Nestajanje raznolikosti smanjuje mogućnost sticanja novih znanja, učenja jezika, sužava asortiman ove riznice i svakako preti da dovede do neke vrste duhovnog osiromašenja, kojem se moramo odupreti,” ističe Oros. 

Kako zadržati mlade ljude?

Jedan od važnijih faktora utiče na depopulaciju je i fertilitet, odnosno broj žena u fertilnom periodu. Prosečna starost Slovaka, prošle godine bila je 47,6 godina kada su muškarci u proseku imali 45,4, a žene 49,6 godina. 

Sa nešto starijim građanima obiluju Vlasi, Bugari, Makedonci, Nemci, Slovenci i Hrvati koji u proseku imaju oko 55 godina. Najviše mladih imaju Albanci, Bošnjaci i Rusi, dok su najmlađi Romi sa prosekom od svega 30 godina.  

Oros objašnjava da se mladi iz manjinskih naroda koji imaju svoje matične zemlje, poput Mađara, Slovaka i Rumuna često opredeljuju da studiraju u njima, zbog većeg raspona zanimanja koja su im dostupna na maternjem jeziku, nižih troškova školovanja ili većih pogodnosti koje nudi matica. Visokoobrazovani kadar morao bi da govori tečno većinski i manjinski jezik kako bi se bavio poslom u struci, što je još jedan od razloga zašto se mladi ne vraćaju.

“Školovanje u matičnoj zemlji povlači sa sobom stvaranje stručnjaka koji će biti sposobni za stručni rad na tom njihovom maternjem jeziku. Mi kuburimo sa sudijama, ljudima koji rade u upravi koji govore manjinske jezike. Da bi radili sa strankama, vodili postupke potrebno je da perfektno znate vaš maternji jezik, ne onaj koji ćete u prodavnici upotrebiti. S druge strane, bilo bi poželjno da svi ti ljudi u istoj meri savladaju i sprski jezik, jer bilingvalnost je must have,” navodi Oros. 

On dodaje da je moogućnost sticanja dvojnog državljanstva – od kojih je jedno, po pravilu, državljanstvo zemlje članice EU –  dodatno je doprinela intenzivnijem napuštanju zemlje. Mobilnost stanovništva se ne može ni zabraniti ni zaustaviti, ali je svakako cilj da se mladi nakon njihovog školovanja u inostranstvu vrate u domovinu, jer time doprinose osnaženju svoje zajednice. 

“Potrebno je osmisliti i primeniti čitav niz različitih stimulativnih mera da bi se to postiglo. Nekada bi to mogle biti specijalne stipendije, obezbeđeno zaposlenje, mogućnost napredovanja, materijalni ili drugi benefiti – u svakom slučaju u zavisnosti od konkretnih životnih situacija i potreba kako onih prema kojima bi se te mere primenjivale, tako i onih subjekata koji bi ih primenjivali,” navodi Oros.      

Depopulacija se ne može sprečiti, ali se može usporiti

Profesorka Arsenović kaže da je moguće da će neke manjinske zajednice nestati sa kulturne mape Srbije. Nekada nisu vidljive na popisu zbog metodoloških promena prilikom prikupljanja podataka, ali i zbog gorenavedenih razloga. To se vidi na primeru Nemaca kojih je pre deceniju bilo 4.064. 

“Nemaca na ovom popisu ima oko dve hiljade. Velika je verovatnoća da oni neće ni postojati naredna dva popisa kao etnička zajednica u Srbiji. To zvuči neverovatno, ali to je realnost koju vidimo iz popisa u popis,” navodi Arsenović. 

Janoš Oros kaže da kada bi za zaustavljanje depopulacije postojao neki oprobani i sveobuhvatni recept – sigurno bi se već i primenjivao. Međutim, nešto se ipak može preduzeti. 

View this post on Instagram

A post shared by Storyteller | Serbia (@storyteller.rs)

“Mere socijalne politike, za povećanje nataliteta, pomoć porodicama, socijalni programi, zaustavljanje trenda napuštanja zemlje što zbog studija, što zbog nalažanje posla. Ako se i ode, da se stimulišu ti ljudi i da se vrate,” navodi Oros. 

Arsenović navodi da je su trednovi smanjenja populacije prirodni i da pogađaju i ostale zemlje. Protiv toga se, kaže, ne može. 

“Jako je teško govoriti o merama koje mogu sprečiti negativan trend, s obzirom da se mi nalazimo u jednoj fazi negativne tranzicije. To je takozvana druga demografska tranzicija koju karakteriše nizak nivo fertiliteta. Sva razvijena društva, gde se i mi nalazimo, beleže negativne demografke promene. Bojim se da taj proces nije moguće zaustaviti. Njega je moguće ublažiti. Najpre ga stabilizovati određenim merama,” objašnjava ova demografkinja.

Ona dodaje da treća demografska tranzicija, u kojoj se na primer nalaze skadinavske zemlje, podrazumeva veći broj pridošlica iz inostranstva. Srbija još nije u ovoj fazi, ali je sigurno da je čeka u budućnosti, proces dolaska građana iz manje ekonomski razvijenih zemalja je već počeo. 

“Mi smo otvorena zemlja, otvoreno društvo. Deo smo evropskog kontinenta iako nismo članica Evropske unije. Prosto ta ekonomska migracija je nešto što je neminovno i nešto što se dešava i u mnogo razvijenijim zemljama. Mi od toga ne možemo pobeći, niti možemo sprečiti i sigurno da ćemo imati veći priliv stanovništva iz inostranstva u narednom periodu. Ukoliko su sa područja tradicionalno visokog fertiliteta, to će potencijalno izmeniti i etnički prostor u našoj zemlji,” zaključuje Arsenović.