Srbi u Mađarskoj – negovanje moderne manjinske kulture znači opstanak

Za Mitra Mirka Krkeljića iz Budimpešte se može reći da je veoma aktivan član svoje zajednice. Piše drame i pesme, producira, glumi u pozorištu, predaje srpski jezik i književnost, bavi se omladinskim aktiviznom. Jedan je od osnivača Udruženja mladih Srba iz Mađarske “Zora”, po uzoru na istoimenu organizaciju koja je bila osnovana početkom prošlog veka. Krkeljić kaže da je povod za osnivanje bio da se unesu noviteti u srpsku kulturu u Mađarskoj. 

“Da nije samo folkor, opanci, šajkače, roštilj. Voleli bismo da idemo stopama ljudi koji su stvarali orginalnu kulturu kao što je Joakim Vujić koji je prvu predstavu na srpskom jeziku izrežirao upravo ovde,” objašnjava ovaj umetnik koji je inače veliki ljubitelj tradicionalne kulture.

Krkeljićeva svestranost ogleda se i kroz saradnju sa kulturnim i medijskim neprofitnim preduzećem “Srpski venac” iz Budimpešte koje će u decembru slaviti petogodišnjicu. Osnovan od strane Samouprave Srba u Mađarskoj, zadatak ovog kulturnog centra je organizacija, očuvanje i negovanje srpskog kulturnog života.

“Srž cele priče je da se stvori nešto što ima umetničku vrednost i van fioke da smo mi manjinska kultura ili kultura dijaspore. Želimo da to budu stvari koje same mogu stajati na svojim nogama,” navodi on. 

Direktorka “Srpskog venca” Zorica Jurković Ember, pokazujući dvojezičku zbirku pesama mlade autorke Jovane Večić, objašnjava da su na njihove događaje pozvani svi. “Srpski venac” organizuje dvojezične književne večeri. Prestave Srpskog pozorišta u Mađarskoj, u kojem glumi zajedno sa Krkeljićem, uglavnom se titluju na mađarski jezik. 

“Smatram da kao pripadnici srpske nacionalne manjine možemo da budemo deo mađarskog kulturnog života,” kaže ona. 

Homogena društva su manje sposobna za razvoj, kaže direktor Srpskog instituta Petar Lastić. Raznolikost kulture i jezika je bogatstvo za celo društvo i sve što nestane je gubitak. Međutim, samo ono što je sposobno da se transformiše i primi nešto sa strane može da se razvije. Zbog toga ne treba ulagati isključivo u folkor, što donosioci odluka propuštaju da shvate.  

“Ona kultura koja ne proizvodi ništa, nego samo neguje tradiciju, ona će nestati. Tek ona kultura koja sama proizvodi nove vrednosti može da opstane”, navodi Lastić. 

Zorica Jurković Ember kaže da je zadatak njene organizacije očuvanje viševekovne tradicije Srba na ovom području, ali i da nude sadržaj autentičan za 21. vek. Kako bi ne bi došlo do asimilacije i kako bi srpska kultura na ovom području potrajala još mnogo godina, trude se da svojim programima privuku mlade ljude. 

“U životu jedne nacionalne manjine je najbitnije da li će naša deca nastaviti da idu istim putem. Bez njih, naše budućnosti nema,” smatra Jurković Ember. 

Zbog toga dosta sarađuju sa Srpskim zabavištem, osnovnom školom, gimnazijom i kolegijumom “Nikola Tesla”. Đaci imaju priliko da pevaju, plešu i glume i vrlo su zainteresovani za kulturne događaje pa se uvek traži stolica više. 

U Mađarskoj prema poslednjem popisu živi oko 11.600 ljudi koji na neki način pripadaju srpskoj zajednici. Srpski kao maternji govori nešto preko 4.200 ljudi. 

Škola kao stub manjinske zajednice

Škola “Nikola Tesla”  broji 900 đaka, ubrajajući i decu iz zabavišta. Nalazi se u Budimpešti, a ima ogranke u Lovru, Desci i Segedinu. S obzirom da je na dobrom glasu za nastavak školovanja u njoj su zainteresovani i maturanti iz Srbije, ali i Bosne i Hercegovine, Crne Gore i Severne Makedonije. 

“Naša dobra opremljenost i kvalitet obrazovanja čine nas privlačnim i za većinsko mađarsko stanovništvo, pa kod nas decu upisuju i roditelji mađarske nacionalnosti,” navodi direktorka škole Anica Pandurović. 

Osim polaganja prijemnog ispita iz srpskog jezika i matematike, budući đaci prolaze intervju sa komisijom, kako bi se izdvojili oni koji su visoko motivisani. Disciplina je imperativ, naročito u učeničkom domu. Na raspolaganju im je pregršt vannastavnih aktivnosti, poput dramske, ekološke i informatičke sekcije.

Nacionalni identitet se neguje kroz folkor, hor i frulački orkestar ali i proslavu Svetog Save kao Dana škole. Anica Pandurović kaže da njihova škola igra ključnu ulogu u očuvanju srpskog jezika, kulture i identiteta u Mađarskoj, s obzirom da su jedina srednja škola u kojoj se nastava odvija na ovom jeziku.

“Bez obrazovanja na maternjem jeziku, svaka manjina bi bila osuđena na brzu asimilaciju i gubitak identiteta,” objašnjava direktorka. 

Dušan Kotorčević jedan je od bivših đaka ove institucije. U njoj je boravio od svoje druge godine, pa sve do završene gimnazije. Vikende i raspuste provodio je u Lovri, od oko 300 stanovnika, tada, većinski srpskih. U ovom selu na Dunavu očuvao se arhaičan dijalekat srpskog jezika, vredan istraživanja lingvista. Iako je učio standarni jezik u osnovnoj, Kotorčević je, kako sam priznaje, ipak imao tremu prvog dana srednje škole. 

“Dobro je što u našu školu dolaze deca iz Srbije, pa ovdašnji đaci mogu da čuju svoj živ jezik,” kaže Kotorčević. 

Ni Mitru Mirku Krkeljiću nije bilo sve jedno kada je sa 12 godina krenuo u srpsku školu gde mu je u tom trenutku bilo sve strano. Kasnije je shvatio da tu ipak pripada. U tome su mu pomogli drugarice i drugari iz razreda među kojima je bio i Dušan Kotorčević. Sledeće godine će njih dvojica proslaviti 20 godina prijateljstva, iz kojih se osim lepih uspomena, ponovo rodila i “Zora”.