Nastava na manjinskim jezicima sprečava asimilaciju, ali sve je manje učenika

Olenka Živković iz Ruskog Krstura majka je troje dece i pripada rusinskoj zajednici. Ona, kao i njena deca, osnovu školu završili su upravo u Krsturu, na rusinskom jeziku. Školovanje na manjinskom jeziku ne predstavlja problem prilikom daljeg školovanja na većinskom jeziku, prenosi podkast „Reaguj!“.

„Ako (učenici) nastavljaju dalje školovanje na srpskom jeziku, možda im je malo teško u početku, ali brzo prevaziđu te neke neprijatnosti ili neznanje koje su imali po pitanju srpskog jezika, pošto je nama naravno srpski malo teži, ali ne smatram da je to neka poteškoća u daljem školovanju“, kaže Živković.

Dostupnost obrazovanja na maternjem jeziku je veoma važna, jer ne samo što doprinosi očuvanju nacionalne kulture, ono čini i manjinsku zajednicu na okupu, i sprečava asimilaciju. 

„To je način na koji održavamo sebe, odnosno naše postojanje, jer kroz jezik, kulturu i sve to sprečava se asimilacija. Moj suprug nije Rusin, ali živimo u Krsturu i smatramo oboje da treba da nam se deca obrazuju na rusinskom, maternjem jeziku. Mojoj deci je to maternji jezik“, navodi ona.

Preporučujemo i: Društvo i država nisu senzibilisani i spremni da prepoznaju nijanse dvostruke i višestruke diskriminacije

I dok đaci koji pohađaju nastavu na većinskom jeziku pored obaveznog srpskog jezika i književnosti, engleskog i drugog stranog jezika koji bi, po pravilu, mogao da se bira, deca koja slušaju nastavu na manjiskom jeziku izučavaju četiri jezika. Olenka Živković, smatra da je to prednost.

Školama nedostaje stručni kadar

Osnovna i srednja škola „Petro Kuzmjak“ u Ruskom Krsturu ima dugogodišnju tradiciju nastave na rusinskom jeziku, koja traje već 260 godina. Od 1753. godine do danas se neguje, pored rusinskog jezika, i kultura Rusina u okviru ove ustanove. Kroz dugi niz godina promenila se slika stanovništva ovog mesta. Dok je nekada većinsko stanovništvo bilo rusinskog porekla, kroz migracije Rusina iz Ruskog Krstura u druge krajeve zemlje i inostranstvo, kao i dolazak Srba u isti, pojavila se potreba za uvođenjem nastave na srpskom jeziku. 

Srednja škola iz Ruskog Krstura je ujednojedina škola u celom svetu u kojoj se nudi mogućnost pohađanja nastave na rusinskom. Pri školi se nalazi i dom učenika, namenjen učenicima koji dolaze izvan Ruskog Krstura da pohađaju nastavu u gimnaziji i na smeru turističkog tehničara.

Direktorka Osnovne škole „Matko Vuković“ u Subotici, Mirjana Stevanović, za podkast Reaguj kaže da u njihovoj školi drže nastavu na srpskom i na hrvatskom jeziku.

Osim dece hrvatske i srpske nacionalnosti, u ovoj školi 23 procenta učenika se izjašnjavaju kao Romi. Međutim, iako je velik broj učenika romske nacionalnosti, u toj školi nema romskog odeljenja. 

Stevanović objašnjava da je za formiranje odeljenja na manjinskom jeziku uslov da imate stručan kadar i da imate decu koja su zainteresovana za tako nešto. Još jedan uslov jeste da i broj zainteresovanih učenika bude veći od 15. 

Za podkast Reaguj Stevanović kaže da je nedostatak stručnog kadra iz određenih oblasti uvek zastupljen. Ona objašnjava kroz kakvu obuku prolaze njihovi učitelji koji predaju na hrvatskom nastavnom jeziku. 

„Nedostatak stručnog kadra iz određenih oblasti je uvek zastupljen. Nije to samo na jezicima nacionalnih manjina, imamo i druge predmete koji su deficitarni. Matematika, fizika, prirodne nauke… Ono što se tiče nastave na hrvatskom, to je uvek zamka jer je jezik sličan, pa se često koristi i taj srpski koji je li, nije hrvatski, insistira se na tome da se nastava drži na hrvatskom nastavnom jeziku, iz udžbenika koji su prevedeni na hrvatski jezik“, navodi direktorka.

Pre tri godine Osnovna škola „Matko Vuković bila“ je jedna od četiri škole u Subotici koja je organizovala nastavu za decu iz migrantskih kampova. Zbog promene vrste subotičkog prihvatnog centra za migrante, poslednjih godinu dana više ne organizuju nastavu.

Direktorka subotičke osnovne škole Mirjana Stevanović kaže da su nastavu učitelji uglavnom držali na engleskom jeziku. 

Šta kažu zakoni?

Prema Ustavu, u Srbiji je u službenoj upotrebi srpski jezik i ćiriličko pismo, dok se službena upotreba drugih jezika i pisama uređuje zakonom. Ustavom je i zagarantovano pravo pripadnika manjinskih nacionalnih zajednica na očuvanje posebnosti, što podrazumeva i pravo na upotrebu svog jezika i pisma.

Sa druge strane, statut Vojvodine navodi da je u Vojvodini u službenoj upotrebi srpski jezik i ćiriličko pismo, mađarski, slovački, hrvatski, rumunski i rusinski jezik i njihova pisma.

Za regulisanje prava na službenu upotrebu manjinskih jezika ključna su dva zakona: Zakon o službenoj upotrebi jezika i pisma i Zakon o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina.

Takođe, statutom opštine odnosno grada mogu se utvrditi jezici i pisma koji su u službenoj upotrebi na teritoriji opštine, grada ili u pojedinim naseljenim mestima.

Prema članovima 13, 14 i 15 Zakona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina, pripadnici nacionalnih manjina imaju pravo na vaspitanje i obrazovanje na svom jeziku, odnosno govor u u ustanovama predškolskog, osnovnog i srednjeg vaspitanja i obrazovanja.

Iako je Zakonom utvrđeno da se može propisati minimalni broj učenika za nastavu na manjinskom jeziku, broj učenika koji pohađa nastavu na maternjem, odnosno jeziku nacionalne manjine, može biti i manji od minimalnog broja učenika koji je potreban za formiranje odeljenja.

Treba napomenuti da obrazovanje na jeziku nacionalne manjine, prema ovom Zakonu, ne isključuje obavezno učenje srpskog jezika.

Sve manje učenika

Nastavni program koji se odvija na jeziku nacionalne manjine, prema Zakonu o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina, propisuje da nastava na maternjem jeziku u značajnoj meri sadrži i teme koje se odnose na istoriju, umetnost i kulturu nacionalne manjine.

Nacionalni saveti nacionalnih manjina su ovde ključni jer učestvuju u izradi nastavnih programa za predmete.

Melanija Rimar iz Odbora za obrazovanje Nacionalnog saveta rusinske nacionalne zajednice kaže da se nastava na rusinskom ili i na rusinskom izvodi u tri škole u Vojvodini. Od toga su u Ruskom Krsturu sva odeljenja u osnovnoj školi samo na rusinskom. 

„Smanjuje se broj učenika koji se upisuju u rusinska odeljenja. Prosto nema dece. I ove godine nemamo prvi razred, niko se nije upisao, ni prošle godine nije bilo. Znači tamo imamo samo 3. i 6. razred“, navodi Rimar.

Članica izvršnog veća i koordinatorka odbora za obrazovanje u Nacionalnom savetu slovačke nacionalne manjine Svetlana Zolnjan objašnjava da je sve manje dece koje nastavu slušaju na slovačkom jeziku i ističe da je to zbog sve češćih migracija celih porodica.

„Problem je najviše izražen u odlasku mladih ljudi u inostranstvo. Prosto se sele cele porodice. Često je to u uzrastu pre nego što uopšte krenu u osnovnu školu. Tako da u evidenciji vidimo da bismo trebali da imamo negde desetak ili možda i više učenika više upisanih u prvi razred, međutim, njih je manje“, objašnjava Zolnjan. 

Ipak, kada u manjim mestima nema dovoljno učenika koji bi slušali nastavu na slovačkom jeziku, piše se zahtev Ministarstvu prosvete kako bi se odobrilo otvaranje odeljenja bez obzira na broj đaka. Zolnjan ističe da su ovi zahtevi do sada uvek bili prihvatani.

Kako Svetlana Zolnjan iz slovačkog nacionalnog saveta navodi, kada bi se zatvorila odeljenja i škole na manjinskim jezicima, postepeno bi i nestajala sama kultura tih naroda, pa i cele nacionalne zajednice.

Izvor: podkast „Reaguj!“ / Autonomija