Mađarska daje široka prava, neteritorijalnu autonomiju kako bi manjinski narodi sačuvali svoje kulturološke posebnosti, ali su ona usvojena kasno. Većina manjina je na visokom nivou asimilacije, kaže istraživač na Institutu za manjinske studije u Mađarskoj Balaž Doboš.
Popis iz 2022. godine pokazuje smanjenje manjinske populacije. Za deceniju, većinsko stanovništvo smanjilo se za 3%, dok je manjinska populacija izgubila 26% svoje brojnosti.
Međutim, Balaž napominje da ovakvi rezultati mogu biti i zbog promene same metodologije istraživanja. Naime, 70% osoba je na popis odgovorilo onlajn, a pitanja o nacionalnosti, maternjem jeziku i religiji su opciona. Ovaj istraživač predpostavlja da građani nisu bili preterano raspoloženi da im vreme oduzima nešto što nije obavezno.
Iz Kabineta predsednika Vlade Mađarske navode da među onima koji se iz Mađarske sele u druge zemlje, manjinski narodi čine proporcionalni broj.
Nacionalne manjine u Mađarskoj, kao i u Srbiji, imaju prava na slobodno izjašnjavanje svoje nacionalnosti, službenu u potrebu jezika i pisma, obrazovanje, kulturu i informisanje na svom maternjem jeziku. No, sloboda govora kako manjinskih, tako i većinskih medija, nije nešto čime se medijsko nebo ove zemlje može pohvaliti.
Pravo na upotrebu službenog jezika i pisma, takođe je slično kao i u Srbiji. Građanke i građani imaju pravo da upotrebljavaju svoj maternji jezik u opštini i na sudu, navode iz Kabineta predsednika Vlade. Međutim, sagovornici Storyteller-a ne bi se složili da je tako i u praksi.
Doboš Balaž navodi da iako pravo postoji, ono uglavnom ostaje na papiru, jer se pripadnici manjina uglavnom odlučuju da koriste mađarski jezik u službenoj upotrebi, zbog jednostavnosti procesa.
Direktor Srpskog instituta u Mađarskoj Pera Lastić objašnjava kako u toj zemlji ima malo naselja u kojima su nacionalne manjine u većini. Zbog toga opštinske kancelarije nisu osposobljene da vode administraciju na jeziku manjina. Postoji pravilo da beležnik treba da prisustvuje sastancima lokalne samouprave nacionalne manjine, koji bi kontrolisao da li se poštuje zakon.
“Oni ne znaju jezik manjina i to je isto jedan pritisak na članove da čak i sopstvene manjinske sednice drže na mađarskom jeziku. Na taj način, lokalne manjinske samouprave umesto da budu motor očuvanja identiteta, postaju motor jezičke asimilacije,” objašnjava Lastić.
Glasači bez prava glasa, poslanik bez prava glasa
Od 2011. godine u raskošnom mađarskom parlamentu postavljeno je još fotelja. One su rezervisane za portparole čiji je zadatak da zastupaju interese nacionalih manjina koje predstavljaju. Oni imaju skupštinske plate, službena vozila, mogućnost da govore pred skupštinom. Ono što ih razlikuje od poslanika je pravo glasa. Oni ne dižu ruku kada se usvaja novi zakon.
Problematičan je i način na koji se ti portparoli biraju. Naime, jedino centralna samouprava određene nacionalne manjine ima pravo da sastavi listu. Svaka manjina ima samo jednu listu. Glasači koji pripadaju manjinskim zajednicama, mogu da glasaju za tu jednu listu. Dovoljno je da jedna osoba izađe na izbore i prvi ljudi sa tih lista su već u parlamentu, kao portparoli.
“To nisu izbori. To je delegiranje,” kaže Pera Lastić.
Kako bi uopšte bili u mogućnosti da glasaju za manjinske liste, građani i građanke bi morali da se registruju kao manjinski glasači. Doboš Balaž objašnjava da prilikom registracije, građani mogu da biraju da li će da glasaju kao manjine samo za manjinske samouprave ili će i na parlamentarnim izborima biti manjinski glasači. Kao takvi, oni gube pravo da glasaju za političke stranke koje nisu manjinske i koje imaju prava glasa u parlamentu.
Takvih je za vreme parlamentarnih izbora 2014. godine bilo svega 6%.
Ipak, postoji mogućnost da manjinski portparol dobije pravo glasa u parlamentu. Neophodno je samo da za njega glasa 25.000 građana i građanki. Međutim, kada se pogleda poslednji popis, samo nemačka i romska zejednica mogu da pređu taj prag. Ostale zajednice broje manje od 25.000 ljudi.
Takođe, glasanje za manjinske predstavnike u parlamentu može narušiti tajnost glasanja, objašnjava Balaž. U malim sredinama, gde ima samo jednog registrovanog manjinskog glasača, izborni odbor lako može da zaključi za koga je glasao.
“To se dešavalo u hiljadu slučajeva,” navodi ovaj istraživač.
Pripadnik grčke i pripadnik jermenske zajednice, pre dve godine podneli su tužbu Evropskom sudu za ljudska prava protiv Mađarske, adresirajući ove probleme. Sud je ocenio da ovako postavljen sistem ograničava političku efikasnost nacionalnih manja i preti da smanji, umesto da poveća, različitost i učešće manjina u donošenju odluka.
“Kombinacija ograničenja glasačkih prava predstavlja kršenje prava na slobodne izbore i zabranu diskriminacije iz Evropske konvencije o ljudskim pravima,” navodi se u presudi.
Ipak, iz Kabineta predsednika Vlade Mađarske navode da nema značajnih problema sa kojima se suočavaju manjine u ovoj zemlji, na kojima se ne može poraditi, sudeći po povratnim infomacijama koje dobijaju od predstavnika manjina.
Pera Lastić navodi da su portparoli zadovoljni sadašnjom situtacijom. Vlasti uglavnom sarađuju sa portparolima, dok manjinske samouprave ne uključuju u raspravu u toj meri. Neretko su samouprave i portparoli u sukobu.
“Portparoli pojedinih manjina uglavnom gledaju svoje interese ili se ne konsultuju sa samoupravama i stručnjacima,” objašnjava Lastić.
Nacionalni saveti
Nacionalne manjine imaju prava da samoorganizuju očuvanje njihovog nacionalnog i kulturnog identiteta u Mađarskoj. Čak je i sistem nacionalnih saveta u Srbiji formiran po uzoru na mađarski sistem manjinskih samouprava. Razlika je u tome što pored državnog, u Mađarskoj postoje još dva nivoa samoorganizacije – lokalni i regionalni. Hrvatska je takođe uzela kao model mađarski sistem, samo što kod njih postoje samo lokalne matice.
Manjinska samouprava na lokalnom nivou deluje na nivou naselja, koja sama za sebe predstavljaju administrativnu jedinicu. Takve samouprave imaju od tri do pet članova, u zavisnosti od veličine lokalne zajednice. Oni se biraju na lokalnim izborima, a biraju ih građani i građanke koji se unapred registruju na posebni birački spisak. Zadatak lokalne manjinske samouprave je da predstavlja manjinsku zajednicu prema lokalnim organima vlasti, ali i da organizuje kulturni život manjine. Može da bude vlasnik ili osnivač svojih kulturnih ustanova.
Ipak, njihova predstavnička i vlasnička funkcija u praksi je svedena na nulu, kaže Pera Lastić. On navodi da je u poslednjih desetak godina izvršena jaka centralizacija na štetu lokalnih samouprava, opština. Značajno su smanjena ovlašćenja opština i posledica toga je slabljenje predstavničke uloge mesnih manjinskih samouprava.
Takođe, lokalne manjinske samouprave nemaju svoj izvršni aparat, nego po sili zakona njihove odluke sprovodi kancelarija (većinske) opštine, prema kojoj bi trebali da zastupaju interese manjine u slučaju da dođe do konflikta. Veći deo sredstava manjinske samouprave dobijaju od opštine, što znači da ne mogu da budu nezavisni. Zbog toga je funkcija lokalnih manjinskih samouprava svedena uglavnom na organizaciju priredaba, kulturnih manifestacija, što bi moglo da radi bilo koje udruženje građana.
“Ipak, lokalni nivo ne može da se upravlja iz centra. Jako je bitno da bude lokalnog nivoa ali ga treba organizovati na drugačiji način,” navodi Lastić.
Srednji nivo samoorganizacije manjina zasnovana je na županijskoj, odnosno regionalnoj osnovi. One uglavnom uglavnom nemaju dovoljno sredstava i nisu previše aktivne, osim nemačke, koja je uvek dobro organizovana, ocenjuje Lastić koji je potpredsednik Srpske samouprave u Budimpešti.
Državni nivo samouprave ima i najviše ovlašćenja. Broj članova zavisi od broja lokalnih manjinskih samouprava. Njegovi članovi biraju se na izborima, a članovi skupštine između sebe biraju predsednika i odbore. I dok se se na lokalnom nivou članovi samouprave biraju pojedinačno, na regionalnom i državnom nivou funkcioniše partijski sistem glasanja. Na izborima se takmiče liste organizacija, a mandati unutar skupštine centralne i regionalne samouprave se dele među listama proporcionalno broju dobijenih glasova.
“To u praksi nameće probleme jer ono što su negativne pojave u jednom partijskom takmičenju, pre ili kasnije će se odraziti i na manjinski politički sistem,” navodi Pera Lastić.
Doboš Balaž postavlja pitanje koliko zapravo samostalnosti ima u samoupravama, s obzirom da su vladajuća koalicija ima veliki uticaj na njih.
Organizacija “Freedom House” ocenila je Mađarsku kao delimično slobodnu zemlju od kada je Viktor Orban i njegova FIDES stranaka preuzela vlast koju je, između ostalog, obeležila velika kontrola i netrpeljivost prema migrantima.
“Klima u kojoj država svojim postupcima jasno stavlja do znanja da ne želi da bude multikulturalna i multietnička, autohtone manjine čini da se ne osećaju dobrodošli u sopstvenoj zemlji,” zaključuje Balaž.
Objavljivanje ovog članka deo je PERSPECTIVES programa – nove oznake za nezavisno, konstruktivno, multiperspektivno novinarstvo. Projekat PERSPECTIVES realizuje sedam uređivačkih timova iz centralno-istočne Evrope pod rukovodstvom Goethe instituta. Autorka ovog članka učestvovala je u PERSPECTIVES Journalists-in-Residence programu u Mađarskoj. Saznajte više o Perspectives na: www.perspectives-media.eu.
Pridaj komentár & Dodaj komentar